Shell wil het concurrerendste en innovatiefste energiebedrijf ter wereld zijn. Op het terrein van duurzame energie, waar innovaties de energiewereld misschien op zijn kop kunnen zetten, is Shell echter een stuk bescheidener. ‘De vraag die ik altijd stel is: hoe fout kunnen we zitten?’ zegt Chief Technology Officer Gerald Schotman.
Even zet Gerald Schotman de zaal op het verkeerde been. De Chief Technology Officer (CTO) die beslist welke technieken Shell inzet om de wereld van energie te voorzien, laat een foto zien van rijen gekromde spiegels in de woestijn van Oman. De parabolische spiegels weerkaatsen zonlicht op buizen met heet water.
Concentrated Solar Power (CSP) heet deze technologie in jargon. CSP is één van de technieken waarop duurzame- energie-adepten hun hoop hebben gevestigd. Ook zij dromen van woestijnen vol spiegels, die zonlicht via stoom omzetten in elektriciteit.
Zou de topman van Shell het licht hebben gezien?
Stoominjectie
Dan worden ze uit de droom geholpen: Shell gebruikt de stoom om te injecteren in een oliereservoir onder de woestijn. Stoom maakt olie minder stroperig waardoor Shell er meer van kan oppompen. ‘De recovery rate van een oliereservoir is gemiddeld 33 procent’, zegt Schotman. ‘Wanneer we die met een procent kunnen verhogen, dan kan dat 3 jaar extra energie opleveren.’
Honderd jaar onderzoek
Zo staat iedereen weer met beide benen op de grond: Shell is een olie- en gasbedrijf en zal dat voorlopig blijven. Deze maand vierde Shell het feit dat haar laboratoria aan de oevers van het Amsterdamse IJ honderd jaar bestaan met een koninklijk bezoek en een symposium over open innovatie.
De nieuwe Shell-laboratoria met waarschijnlijk de hoogste dichtheid van doctor-ingenieurs per vierkante meter van Amsterdam, staan symbool voor Shells continue focus op onderzoek, ontwikkeling en innovatie in de energievoorziening. Hier in Amsterdam werden bijvoorbeeld de eerste druppels diesel uit aardgas gemaakt – een proces dat Shell nu op megaschaal toepast in zijn GTL-fabriek (Gas To Liquids) in Qatar.
Mantra
De nadruk op innovatie past in het mantra dat iedere Shell-medewerker uit zijn hoofd kent. ‘We willen het concurrerendste en innovatiefste energiebedrijf ter wereld zijn’, zegt ook Schotman tijdens een interview tijdens de lunch. Wanneer Shell echter wordt aangesproken op zijn innovatiekracht om een actieve rol te spelen in de overgang van fossiele naar duurzame energie, dan wordt de energiemultinational opeens heel bescheiden.
‘Ik weet zeker dat de wereld van energiebron gaat veranderen’, begint Schotman. Een wereldmarktaandeel van 2 procent in olie en 3 procent in gas noopt hem echter tot bescheidenheid in de energietransitie. ‘In tegenstelling tot wat sommige mensen zeggen, hebben we daar helemaal geen mening over in de zin dat we daar tegen zouden zijn. Ik vind het prima.’
Shells enige wens is relevant zijn in die veranderende markt. En graag zonder subsidies. Shell kan de markt niet dicteren, zegt de energiemultinational en wijst op de voorspellingen van onder andere het Internationale Energie Agentschap (IEA). Het IEA voorspelt voor 2050 een verdubbeling van de energievraag, waarvan duurzame energiebronnen zo’n 30 procent kunnen invullen.
Braziliaanse auto’s
Niet dat Shell duurzame energie volledig links laat liggen: het energieconcern is mede-eigenaar van de Braziliaanse joint venture Raizen, dat op grote schaal suikerriet omzet in ethanol. De meeste Braziliaanse auto’s rijden er op. Het is één van de weinige vormen van duurzame energie, die zonder subsidie kan, benadrukt Schotman.
Daarnaast is Shell (mede-)eigenaar een windpark voor Egmond aan Zee, acht windparken in de Verenigde Staten en het Japanse conglomeraat Showa Shell, dat dunnefilm-zonnecellen produceert. Het zijn deels erfenissen uit de jaren negentig toen olie- en gasmaatschappijen hun koers leken te verleggen naar duurzame energie. ‘Energiebronnen als zon en wind hebben we geprobeerd’, zei CEO Ben van Beurden vorige maand in een interview in Shells bedrijfsblad Venster, ‘maar dat werkte niet voor een bedrijf met onze vaardigheden en expertise.’
Tweebladige windturbines
Shell heeft het idee van een duurzame-energietoekomst echter niet volledig opgegeven. Shell Technology Ventures (STV), een investeringsvehicle, deed investeringen in onder andere GlassPoint Solar, waarvan Schotman de spiegels in Oman liet zien, en 2B Energy, dat grote, tweebladige windturbines voor op zee ontwikkelt. STV mag in zeven jaar tijd een paar honderd miljoen investeren in kleine bedrijven met een veelbelovende energietechnologie.
Vinger aan de pols
De meerderheid van het geld gaat naar bedrijven met olie- en gastechnologie. Het doel van de investeringen in duurzame energie is vooral een vinger aan de pols te houden, zegt Schotman. ‘Ik zie Shell een rol spelen in het zorgen dat nieuwe energiesystemen op een betrouwbare en zekere manier werken. Hoe we dat precies gaan doen zijn we nog aan het uitvinden.’
Klein bier
Toch zijn al deze activiteiten klein bier vergeleken bij de inspanningen en de investeringen in Shells klassieke business: olie en gas. De GTL-fabriek in de woestijn in Qatar kostte zo’n 20 miljard dollar en Shells nieuwste, zelfbenoemde ‘game changer’ Pearl LNG (Luiquefied Natural Gas), een schip dat aardgas op volle zee vloeibaar maakt, kost naar verluidt meer dan 10 miljard dollar. Dit jaar investeert Shell naar eigen schatting 35 miljard dollar in olie- en gasprojecten.
Fotorolletjes
De vergelijking met Kodak, dat weigerde in de digitale fotografie te stappen en failliet ging, is weliswaar een cliché, maar niet minder relevant voor Shell. De Zwitserse innovatieprofessor Prof. dr. Oliver Gassmann, één van de sprekers op het jubileumsymposium, ziet overeenkomsten, antwoordt hij desgevraagd. In beide sectoren heerste de mening dat de huidige manier van zaken doen nog lang zou doorgaan, zegt hij. Het verschil is echter de snelheid van verandering. De ontwrichtende innovatie van de digitale fotografie kon zich snel voltrekken. Fotorolletjes werden binnen tien jaar overbodig, zegt de directeur van het Institute of Technology Management van de St. Gallen University.
Ontwrichtende innovatie
De energievoorziening is vele malen groter en complexer en bevat veel meer spelers, die mee moeten werken. Neem alleen al de auto-industrie. Hierdoor zal ontwrichtende innovatie langzamer momentum krijgen. ‘Maar ik voorspel grote druk in de komende 15 tot 25 jaar’, waarschuwt hij. ‘De energie-industrie kan zich beter vandaag voorbereiden op een radicale verandering.’
Chronisch ongemakkelijk
Schotman wuift het risico op een Kodak-moment voor zijn bedrijf niet weg. In tegendeel, hij is er ‘chronisch ongemakkelijk over’, zegt hij. ‘Als CTO ben ik altijd bang om dingen te missen en daarom alert op nieuwe technologische ontwikkelingen. Ik heb hele slimme mensen voor me werken en we denken dat het risico (op hetzelfde lot als Kodak, MvB) vrij klein is. Maar je moet altijd uitkijken dat je dat jezelf niet aanpraat. Ik stel regelmatig de vraag aan mijn leadership team: hoe fout kunnen we zitten?’
Hij wekt ook niet de indruk na een carrière van dertig jaar alleen nog maar in olie en gas te kunnen denken. ‘Ik kan me zomaar voorstellen dat landen waar nu nog nauwelijks elektriciteit is, niet dezelfde weg afleggen als de westerse landen, maar een short cut maken en rechtstreeks naar solar gaan.’
Windparken op zee
Shell blijkt ten slotte serieus na te denken over een rol in het bouwen en exploiteren van windparken op zee, een industrietak die de prototypefase nauwelijks voorbij is. Als Shell echter ergens goed in is, dan is het in het projectmanagement van miljardenprojecten op zee. Jeuken Schotmans handen niet om eens te laten zien hoe je een windpark op zee professioneel bouwt tegen minimale kosten?
‘Ja, ik ben civiel ingenieur en afgestudeerd in funderingen. Ik zie ook technologische overeenkomsten tussen waar Shell goed in is en de offshore wind industrie.’ Windparken op de Noordzee, uit het zicht, kunnen een grote bijdrage leveren aan energieonafhankelijkheid, voegt hij er aan toe. Hij is vooral geïnteresseerd in de totale business, van opwekking tot gebruik, inclusief opslag van elektriciteit, eventueel als waterstof. ‘Wij zijn er heel hard mee bezig. Zodra we de goede formule hebben, dan zijn we niet te beroerd om in te stappen. Dat zou rustig binnen tien jaar kunnen zijn.’
Mark van Baal (FD Energie Pro, 15 juli 2014)
